باشگاه خبری فراساحل: رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی از حاکم بودن شرایط نامطلوب اکسیژن در دریای عمان خبر داد و گفت: ستون آب در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب‌‌های عمیق روبروی چابهار در اعماق بیش از 50 متر با کمبود شدید اکسیژن مواجه است. به گزارش باشگاه خبری فراساحل و به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، بهروز ابطحی با اعلام گزارش سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در محدوده دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس افزود: اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از 2 میلی گرم بر لیتر (حدود 60 میکرومول بر کیلوگرم) کاهش یابد شرایط فقر اکسیژن به وجود می‌آید. وی ادامه داد: این پدیده به طور طبیعی در اعماق 200 تا 1000 متری برخی مناطق اقیانوسی و نیز محیط‌‌های ساحلی آلوده به فاضلاب و کودهای کشاورزی و در اثر تجزیه باکتریایی مواد آلی و بقایای اجساد موجودات زنده و مصرف اکسیژن ایجاد می‌شود. ابطحی گرم شدن کره زمین (کاهش حلالیت اکسیژن در آب و تقویت لایه بندی در اقیانوس‌‌ها و دریاها) و افزایش ورود فاضلاب‌‌ها و کودهای شیمیایی حاوی فسفر و نیتروژن معدنی را از عوامل اصلی تشدید پدیده کاهش اکسیژن در محیط‌‌های دریایی عنوان کرد.

وی افزود: این عوامل باعث شده تا حجم و مساحت قابل توجهی از محیط‌‌های دریایی جهان به مناطق مرده (dead zone) تبدیل شوند، پژوهش‌‌ها نشان می‌دهد که وسعت و تعداد مناطق مرده دریایی با شرایط زیست محیطی فعلی حاکم بر کره زمین در حال افزایش بوده و اقیانوس‌‌ها در حال از دست دادن تنفس خود هستند. از دهه 1960 تا کنون 4.5 میلیون کیلومتر مربع بر مساحت مناطق مرده در دریاها و اقیانوس‌‌ها اضافه شده است. ابطحی اظهار داشت: بر اساس نتایج این گشت دریایی پیش بینی می‌شود برای بسیاری از موجودات زنده (بویژه ماهیان) در دریای عمان، زندگی، محدود به لایه بسیار نازکی از سطح آب (ضخامت چند 10 متر) شده است. از آنجاییکه احتمال به سطح رسیدن و انتشار آب‌‌های کم اکسیژن در سراسر سواحل دریای عمان تحت تاثیر جریان‌‌های عمودی و افقی که از ویژگی‌‌های منطقه مذکور است وجود دارد، استقرار چنین توده عظیمی از آب‌‌های کم اکسیژن و بسیار نزدیک به سطح در دریای عمان می‌تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده برای منابع زیستی این منطقه به شمار آید.

وی تصریح کرد: نتایج اندازه گیری‌‌های میدانی نشان می‌دهد در بیشتر نواحی خلیج فارس و تنگه هرمز، حتی در فصول گرم سال که شدید ترین شرایط لایه بندی در ستون آب برقرار است، غلظت اکسیژن محلول وارد محدوده‌‌هایپوکسیا نشده است، دلیل این پدیده را می‌توان به تهویه مناسب آب‌‌های عمقی توسط جریان پایین رونده آب‌‌های شور و چگال و اکسیژن دار بخش‌‌های کم عمق جنوب خلیج فارس نسبت داد. با این حال، نتایج نشان می‌دهد در آب‌‌های نزدیک به بستر در نقاط محدودی از خلیج فارس و تنگه هرمز احتمال بروز شرایط فقر اکسیژن در برخی فصول سال وجود دارد. همچنین ابوالفضل صالح عضو هیات علمی پژوهشگاه و مدیر سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در تشریح جزئیات این گشت اظهار داشت: محققان پژوهشگاه با استفاده از تجهیزات نمونه برداری، نمونه‌‌های آب را از اعماق دریای عمان به روی شناور منتقل کرده و مورد بررسی قرار دادند. نتایج سنجش اکسیژن این نمونه برداری‌‌ها نشان می‌دهد که در سراسر دریای عمان در اعماق بیش از 40 متر تا بستر دریا (در عمق 1000 متر) در زمان انجام این مطالعه شرایط فقر اکسیژن حاکم است.

صالح افزود: اگرچه آب شور و نسبتا گرم و اکسیژن دار خلیج فارس که از طریق تنگه هرمز وارد دریای عمان می‌شود در اعماق حدود 200 تا 400 متر باعث افزایش اندک غلظت اکسیژن در این لایه در دریای عمان می‌شود، اما با این حال شرایط فقر اکسیژن در این لایه نیز همچنان حاکم است. مسوول اجرای برنامه علمی «کاوشگر خلیج فارس» معتقد است که مصرف اکسیژن (بدون جایگزین شدن) همراه با تولید دی اکسید کربن در ستون آب باعث افزایش قابل توجه اسیدیته آب می‌شود به طوری که در اعماق حدود 1000 متر در دریای عمان، pH آب حدود 0.7 اسیدی تر از آب‌‌های سطحی به ثبت رسید. همچنین افزایش اسیدیته آب نیز یکی از عوامل محدود کننده زیست در محیط‌‌های دریایی بویژه برای موجوداتی است که دارای اسکلت یا پوسته کربنات کلسیمی هستند. کاهش شدید غلظت اکسیژن همچنین شرایط مناسبی را برای تولید گازهای بسیار سمی مانند دی هیدورژن سولفید و گاز گلخانه ای نیتروس اکسید در محیط‌‌های دریایی فراهم می‌آورد. صالح ضمن اشاره به مطالعات اقیانوس شناسی پیشین خاطرنشان کرد که بر اساس مطالعات اقیانوس شناسی، دریای عمان و شمال دریای عرب (که در جنوب دریای عمان واقع شده است) به طور طبیعی در بردارنده توده عظیمی از آب‌‌های کم اکسیژن و یا فاقد اکسیژن هستند.

وی یادآور شد: در سال 2017 میلادی، یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه آنگلیای شرقی در انگلستان با همکاری دانشگاه سلطان قابوس عمان با استفاده از ربات‌‌های سی گلایدر (seaglider) به پژوهش در دریای عرب و دریای عمان تا عمق 1000متری پرداختند و نتایج تحقیقات آنها نشان داد که این منطقه وسیع ترین و ضخیم ترین منطقه دریایی مرده بر روی زمین محسوب می‌شود. دکتر باستین کویست رهبر این تیم تحقیقاتی از این منطقه به عنوان یک منطقه مرده وسیع و روبه گسترش یاد می‌کند که عمدتا از موجودات زنده عاری شده است. محققان پژوهشگاه خاطرنشان کردند که امروزه گسترش مناطق مرده دریایی و کاهش اکسیژن محلول در آب دریا که عمدتا تحت تاثیر عوامل انسانی مانند مصرف سوخت‌‌های فسیلی و ورود فاضلاب‌‌های شهری و کشاورزی به محیط‌‌های دریایی تشدید می‌شود، همراه با سایر استرس‌‌های موجود محلی، منطقه ای و جهانی مانند صید بی رویه، تخریب فیزیکی زیستگاه‌‌ها، ورود آلاینده‌‌ها، اسیدی شدن دریاها و گرمایش جهانی، تهدیدی جدی برای منابع زیستی دریایی محسوب می‌شوند. اقدام‌‌های مشترک در زمینه کاهش استرس‌‌های محلی و منطقه ای می‌تواند از تاثیرات منفی چنین پدیده‌‌هایی بر منابع زیستی دریایی بکاهد.

سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» که در راستای برنامه بلند مدت پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان در 26 شهریور 1397 به مدت دو هفته در محدوده دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس انجام شد. در این گشت دریایی که با حضور 12 پژوهشگر و در 27 ایستگاه نمونه برداری با موفقیت انجام شد، پژوهشگران با تمرکز بر چالش‌‌های پیش روی خلیج فارس و دریای عمان پیرامون موضوع‌‌های کاهش میزان اکسیژن در بخش‌‌های عمیق خلیج فارس و دریای عمان و اثرات آن بر شناورزیان و کفزیان دریایی، میزان اسیدی شدن محیط‌‌های دریایی کشور، تخمین عواقب ناشی از افزایش آلاینده‌‌های شهری و کشاورزی بر روی منابع زیستی خلیج فارس، آلاینده‌‌های نفتی و میکروپلاستیک‌‌ها، بازسازی شرایط محیطی در چند قرن اخیر در خلیج فارس و غیره، مطالعه و بررسی‌‌های لازم را انجام دادند. پایش وضعیت اکسیژن محلول در دریای عمان و تغییرات فصلی و بلندمدت آن و تاثیر متقابل غلظت اکسیژن محلول بر موجودات زنده و رژیم بیوژئوشیمیایی ستون آب در این منطقه جزء اهداف برنامه پایش اقیانوس شناسی پژوهشگاه بوده و در مراحل آتی برنامه پایش با جزئیات بیشتری مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.